Filozoflar, düşünsel derinlikleri ve felsefi yaklaşımlarıyla kendi dönemlerinin ötesine geçerek, insanlık tarihine önemli katkılarda bulunmuş düşünürlerdir. Her biri kendi alanında özgün fikirler ortaya koyarak, düşünce dünyasına iz bırakmıştır.
Yüzyıllardır akıl, nedensellik, madde, mekân, zaman, zihin, bilinç, özgür irade gibi soyut kavramlar hakkında yaptıkları felsefelerle her dönem kendinden söz ettiren filozoflar bulunmaktadır. Bu yazımızda, bu değerli şahsiyetleri ve temsil ettikleri öğretiler hakkında bilgi vereceğiz.
Konu İçeriği
Etik, metafizik, mantık, sanat gibi alanlarda derin sorular üzerine görüşler veya teoriler sunan kişilere filozof denir. Filozoflar, ilk çağdan başlayarak modern çağa kadar ortaya koydukları önemli görüşleriyle, matematik, edebiyat, sanat ve bilim dahil olmak üzere tüm disiplin dallarına katkıda bulundular.
İşte kendi dönemlerinde iz bırakmış bazı önemli filozoflar ve onların felsefi miraslarına dair bir inceleme.
Herkesin olduğu bir sokak düşünün. O sokakta yürüyorsunuz, biri sizi durdurup soru soruyor ve sizin verdiğiniz cevapları tamamen çökertiyor ne yaparsınız? Peki, hiç matematik dersi görmemiş bir köleye geometri sorusu çözdürmek mümkün mü?
Sokrates, insanlara akıllarına gelen her şeyi eleştirel bir dille sorgulamaya teşvik etmesiyle bilinir. Felsefeye en büyük katkısı, gerçeği ayırt etmek için tartışma ve diyaloğun kullanıldığı Sokratik yöntemdir. Bu yöntem, yaşadığı dönemde felsefi yaklaşımları ve gerçekçi söylemleriyle dikkat çekerek hükümet tarafından, dini eleştirmek ve gençliği yozlaştırmak adına yargılanıp mahkum edilmesine yol açtı.
Felsefeyi göklerden yere indiren bu filozof ilk kez insan sorununu ele almıştır. Dünya tarihinde düşünüşüyle yaşantısı bire bir giden birçok azdır.
Sokrates inandığı ve bildiği öğretilerin tamamını yaşantısında uyguladığı için döneminden sonra bile çok ses getirmiştir. İnanır mısınız inandığı değerler uğruna ölmeyi bile göze almıştır. Kendini küçük bir at sineği olarak adlandıran bu filozof. “Sinek de küçüktü ama mide bulandırdı” sözünün patenti kendisine aittir.
Filozof denince akla gelen ilk isimlerden biri de tabi ki Platon’dur. Antik Yunan filozofu, matematikçisi ve batı dünyasının ilkokulunu sahip olan Akademinin kurucusu Platon’dur.
Arap dünyasında “Eflatun” olarak bilinen bu kişinin akıl hocası Sokrates’tir. Rönesans ustası Raphael, Platon ve Aristoteles’i “Atina Okulu” adını verdiği şimdilerde çok ünlü olan eserinde çizmiştir. Batı felsefesinin temellerini öğrencisi Aristoteles ile atmıştır.
Platon, antik Yunan filozoflarından biridir. Eflatun, Platon’un asıl adıdır. MÖ 427-347 yılları arasında yaşamıştır. Platon, Sokratik diyaloğun kurucusu olarak kabul edilir ve felsefede geniş bir yelpazede konuları ele almıştır.
En ünlü eserlerinden biri “Devlet” (Politeia) adlı eseridir, burada ideal devlet yapısını anlatmıştır. Ayrıca Platon’un “Mağara Alegorisi” gibi metaforlarla dolu eserleri, felsefi düşüncenin temel taşlarından birini oluşturur.
Yaşadığımız evrenin güneşten yansıyan bir gölgeden ibaret olduğu fikri size ne çağrıştıyor?
Platon’un ortaya attığı “ide” kavramıyla felsefeye yeni bir soluk getirmiştir. İlk olarak idealizmin ne olduğunu bilirsek, Platon’un idealar kuramını daha iyi anlarız. İdealizm;. Evrendeki her şey tek bir neden ve güce bağlanarak, hayatı bu şekilde yorum yapılabilir. Kısaca idealizm, var olmanın, algılanmak olduğunu söyler ve savunur.
Felsefenin kıyısından köşesinden ilgilenen herkes Platon’un mağara alegorisi duymuştur. Bu teorem Platona göre bilginin oluşmasın kaynağıdır. Öncelikle kuramı şu şekilde açıklar; bir insan, bir mağaranın girişinde, elleri ve gözleri bağlı, arkasını güneş dönmüş şekilde oturuyor ve kendi gölgesini görüyordur. Yaşamı sadece gördüğü gölgelerden ibaret zanneden kişi arkasını dönseydi yaşamın kendisi olduğunu ve kaynağın, güneş olduğunu anlayacaktır.
Platon felsefesine göre iki farklı evren algısı vardır. Birincisi fenomenler dünyası diğeri ise idealar dünyasıdır. İdealar dünyası, zaman ve mekânda oluş ve bozuluşa tabi tutulmadan, doğmadan önce içinde bulunduğumuz ve her şeyin gerçeğinin bulunduğu evrendir.
Bu evren ancak akılla kavranır. Fenomenler dünyası ise içinde yaşadığımız nesneler evrenidir zaman ve mekânda tabi tutularak, evrenin bir kopyası olarak nitelendirilir. Platon, doğru bilgi duyular ile elde edilemeyeceğini ancak idealar dünyasının bilgisi akılla elde edildiği için doğru genel-geçer bilgi olduğunu söyler. Akıl yoluyla elde edilen bilgiler idealar evreni hakkında net bir bilgiye ulaşabiliriz. Bu nedenle doğru bilginin kaynağı akıldı ve Platon’a göre bilmek ideaları hatırlamaktır.
Günümüzdeki “akademi” kelimesi Platon’un okuluna verdiği isimden gelir. Yetkin bir yaşamın ancak erdemli bir hayat sürmekten geçeceğini söyler. Bazı tarihçilere göre Platon, uykusunda acı hissetmeden öldü bazılarına göreyse de bir düğüne katıldığı zaman öldüğü söylenir.
Thomas Aquinas, bugün İtalya’nın Lazio bölgesinde doğmuştur. 13. yüzyıl Orta çağ döneminde Dominikan rahibi ve ilahiyatçı olarak bilinir.
Ortaçağ Skolastizminin en etkili düşünürleri arasında yerini alan Thomas, Batı dünyasına yaptığı en önemli katkı, doğal teoloji kavramıdır. Bu kavramda teoloji ve felsefe arasındaki ilişkiyi bularak uzlaştırma yoluna girer. Doğal teoloji, Tanrı’nın varlığını kutsal kitaplar ve dini deneyimlerden ziyade (soyut örneklerden) ussal ve rasyonel açıklamaya yoluyla (somut örneklerle) doğrulanabileceğini savunur.
Bu tür ontolojik yaklaşımlar, insanların vahiy yoluyla elde ettikleri bilgileri, zihinlerini ve duyularını kullanarak doğal olarak gözlemledikleri bilgilerle nasıl birleştirecekleri konusunda anlaşmazlık içindeydiler. Bu nedenle Thomas, vahinin akla rehberlik edeceğine ve onun bu sayede hata yapmasını önleyebileceğine, aklın ise inancı açıklığa kavuşturup gizemini çözebileceğine inanıyordu.
Orta çağın en etkili filozofu Aquinas’ın fikirleri yaşadığı dönemde birçok kişi tarafından teolojik tartışmalara ve söylemlere yol açmıştır.
Aziz Thomas Aquinas, Tanrı’nın varlığının beş madde’ de kanıtlar;
Aristoteles, yaşadığı dönemden bugüne kadar insanlık tarihindeki en etkili düşünür ve öğretmenlerden biri olarak anılır. Metafizik kavramını bularak batı dünyasında felsefenin babası olarak kabul edilir. Akıl hocası Platondur ve felsefesinde; metafizik, etik, bilgi ve metodolojik sorgulama üzerine yazıları ve fikirleri insan düşüncesinin temelini oluşturur.
Büyük İskender gibi değerli isimlerin hocalığını yapmış bu filozofumuzun sözleri 2000 yıl bile geçse hâlâ günümüzde değerinden hiçbir şey kaybetmeden varlığını sürdürmektedir. Filozof yakıştırmasını en çok hak eden isimlerden biri olması, Aristoteles’i incelemeyi değer kılıyor.
Günümüze düşüncelerini insanlara bağıra çağıra dayatmaya çalışan, kitaptan iki söz ezberlese kendini zeki zaten insanlara kapak niteliğinde bir sözünü hatırlatıyoruz, “Cahil insan konuşur, bilge insan sorgular ve düşünür.” Söylediklerinizin doğruluğundan emin olmadan hiçbir iddiada bulunmamalısınız. Bu filozofun sözlerine kulak verin. Sonuçta kendisi, metafiziğin kurucusudur.
Ünlü filozof Konfüçyüs, Doğu Asya birçok temel kavram ve kültürel uygulamasıyla olan bu ilişkisi, onun Erken Modern Avrupa’da “Doğu düşüncesinin öncüsü” haline getirdi. Bu nedenle Doğu Asya tarihinin tartışmasız en önemli düşünürü yapıyor.
Filozof Taocu ata Lao-Tzu’nun çağdaşı olduğu düşünülen Konfüçyüs, Doğu hukuk geleneklerinin gelişimi ve akademik bir yönetici sınıfın ortaya çıkışı üzerinde derin bir etkiye sahiptir.
Konfüçyüsçülük, döneminde yaşam tarzı haline gelmiştir. Onun ahlaki öğretileri ders niteliğinde olup özellikle Kore, Çin, Japonya gibi Asya ülkeleri bu öğretiyi benimsemiştir.
İnsanı merkeze alan bu öğreti evreni örnek alıp ona benzemeye çalışılması gerektiğini söyler. Öğretisinde şunlar söylenir: “Bu denge, dünyadaki tüm insan edimlerinin çıktığı eşsiz köktür; bu uyum tüm edimlerin izlemesi gereken evrensel yoldur.”
“Modern felsefenin kurucusu” olarak bilinen Descartes’in “Kesin olmayan tek şey, hiçbir şeyin kesin olmadığıdır!” sözünü bilmeyen yoktur. Şüpheci düşünüş biçimiyle döneminde büyük etki bırakmıştır. Kısacası her şeyden şüphe edebileceğini, sadece şüphenin kendisinden şüphe etmediğini söyleyerek beyin yaktıran bir filozoftur.
“Kesin olmayan tek şey, hiçbir şeyin kesin olmadığıdır!” sözüyle kafalarda şüpheye yol açan Descartes, döneminde yaptığı birçok bilimsel çalışmasıyla günümüze ışık tutmuştur. Onu diğer felsefecilerden ayıran ise, her şeye şüphe içinde yaklaşmasıdır. Somut veya soyut olan her şeyden şüphe etmekten bahsediyorum.
Peki, Descartes’in şüphe duymadığı tek bir şey var mıdır? Evet… Descartes’in şüphe etmediği tek şey, şüphenin kendisidir.
19. yüzyıl döneminin önemli isimlerinden olan David Hume, İskoçyada doğmuştur. İnsan doğasını tanımlayan psikolojik koşulları araştırarak, doğal bir insan bilimi yaratmak için çalışmalar yapmıştır. İnsan aklının doğası gereği çelişkili olduğu şeklindeki şüpheci olduğunu dair bir yaklaşımda bulundu.
Descartes gibi rasyonalistlerin aksine, Hume tutkuların (aklın aksine) insan davranışını yönetme şekliyle ilgilenir. Hume göre, insanları belirli mutlaklıkların varlığına değil, kişisel deneyime dayalı bir düşünce yapısı vardır. Dış dünyadaki nedensel güçlerin algılanmasından ziyade düşünme alışkanlıklarına dayalı bir felsefi görüşü vardır.
“İnanca yer açmak için bilgiyi ortadan kaldırdım.” diyen Alman Filozof Immanuel Kant, Saf Aklın Eleştirisi adlı eserinin giriş bölümünde bu sözü kullanmıştır. Kant’a göre matematiksel bilgi kesindir.
Modern felsefenin en temel figürleri arasında olan Kant, ahlakın kaynağı olarak aklın savunucusu olan bir düşünürdür. Kant, yalnızca deneyimleyebileceğimiz şeyler hakkında bilgiye sahip olabileceğimizi savundu. Bu nedenle, “Neyi bilebilirim?” sorusuna cevap olarak Kant, doğal, gözlemlenebilir dünyayı bildiğimizi, ancak metafizikle ilgi soruların çoğuna cevap alamayacağımızı söyler.
Kant’ın felsefesi, ahlaki yasalardan oluşur. Dolayısıyla tüm insanların ahlaki yasalar uymaları gerektiğini söyler. Ne yapmalıyım? sorusuna Kant, evrensel bir ahlaki yasaya uygun olarak rasyonel davranmamız gerektiğini söyler.
Kant’a göre Tanrı’ya ve ruhun ölümsüzlüğüne inanılması gerektiğine inanır. Dolayısıyla, “Neyi umabilirim?” sorusuna yanıt olarak Kant, bedenlerimizin fani, ruhlarımızın ölümsüz olduğunu ve dünyayı gerçekten adalet ilkelerine göre tasarlayan bir Tanrı olduğunu var olabileceğini söyler.
Hristiyan bir filozof ve teolog olan Kierkegaard, varoluşçuluğun önemli simgesi olarak kabul edilir. Filozofumuzun felsefesi, insan hayatı genel anlamıyla paradoksal ve saçma olduğunu ve bu saçmalığın üstesinden gelebilmek için “ gerçek anlamda insan olmak” gerekir.
Avrupa’daki aydınlanma ve akıl çağının gerçek kurucusu sayılan John Locke, insan zihninin doğuştan boş bir levha olduğunu iddia etmiştir. Bütün bilgilerin kaynağının deneyim ve duyusal yolla kazanıldığını ve doğuştan gelen bilgi diye bir şey olmadığını iddia eder. Bu iddiaya “Tabula rosa” adını verir.
Beyaz bir duvara bakıyorsak, ne yaparsak yapalım o duvarı siyah görme gibi bir ihtimalimiz yoktur. Locke, duyumsamadığımız deneyimi, duyum aracını yok etmemizin mümkün olamayacağını söyler.
En önemli eseri olan “İnsan Anlayışıyla İlgili Deneme” Locke göre, insan zihninin ve bilgi ediniminin deneyim yoluyla elde edilebileceğine değindi. Buna örnek olarak siyah bir duvara bakıyorsak, ne yaparsak yapalım, o duvarı beyaz görmemizin olanağı yoktur.
John Locke’ye göre bilgi idelerin zihinde oluşup, işlenmesi ya da birleştirilmesiyle elde edilir. Zihin, ilk olarak algı yoluyla ideyi elde eder. Daha sonra elde ettiği ideyi belleğe kaydeder ve diğer idelerden ayrıştırır. Son olarak bu ideler, zihinde birleşme ve karşılaştırılma yoluyla bilgiye ulaşır. Bu işleme de “ideleri kategorize” etme süreci adı verilir. Bu süreç tamamen deneyimlerden oluşan bir süreçtir. Doğuştan getirilen hiçbir ide ve bilginin var olamayacağını yönünde görüşe sahiptir.
“Hiçbir insanın bilgisi, edindiği tecrübenin ötesine geçemez.”
Doğru bilginin zihinsel yollarla kavranılabileceği görüşünden sonra Locke, siyaset felsefesinde’ de isminden söz ettirmiştir. Locke, liberalizmin temellerini atan filozof olarak tarihe geçmiştir.
Ona göre insan, hükümetin boyunduruğu altına girmemelidir ve aklı ön plana almalıdır. Teorilerinde doğal hukuğu ve doğal din teorilerini savunarak döneminin öncü isimlerinden biri haline gelmiştir.
Bunların yanı sıra Locke’un ünlü mülkiyet teorisi, mülkiyetin doğal bir hak olduğunun üstünde dururken, Devlet Üzerine “İki Deneme” eserinde Locke, devletin ilk görevinin, mülkiyeti korumak ve kollamak olduğunu savunur. Günümüz siyaset felsefesinde, etkileri azımsanmayacak derecede fazladır ve günümüzdeki siyaset teorilerinin çoğunun altında Locke’un felsefesi yatar.
John Locke’nin Bazı Eserleri:
“Felsefe“ kelime kökeni, MÖ 6. Yüzyılda Pisagor gibi Sokratik düşünürler tarafından kullanılmış “bilgelik sevgisi “ anlamına gelir. Ve Yunanca philo-sophia felsefe kelimesinden türetilmiştir. Bu nedenle ilk dönem Yunan filozofları, modern dünyanın temellerinin atılmasında etkili olmuştur.
Sokratik Yöntem, öğrencilerin doğru bilgiye ulaşmalarını sağlamak için sorgulama ve tartışma temelli bir yaklaşımdır. Bu yöntem, Antik Yunan filozofu Sokrat tarafından kullanılmıştır.
Stoacılık, duygusal denge, erdemlilik ve kişisel gelişim üzerine odaklanan bir felsefi akımdır. M.Ö. 3. yüzyıldan Roma İmparatorluğu dönemine kadar etkili olmuştur. Zenon’un öğretileri bu akımın temelini oluşturmuştur.
Varoluşçuluk, insanın özgürlüğü, anlam arayışı ve varoluşun anlamı üzerine odaklanan bir felsefi akımdır. Jean-Paul Sartre, Albert Camus gibi filozoflar 20. yüzyılda varoluşçuluğu benimsemişlerdir.
Rönesans dönemi, Antik Yunan ve Roma filozoflarının eserlerinin yeniden keşfedildiği bir dönemdir. Platon, Aristoteles gibi Antik filozofların düşünceleri Rönesans’ın felsefi temelini oluşturmuştur.
Feminist felsefe, cinsiyet eşitsizliği ve kadın hakları konularına odaklanan bir felsefi yaklaşımdır. Mary Wollstonecraft, Simone de Beauvoir gibi filozoflar feminist felsefenin gelişmesine katkı sağlamışlardır.
